Co ma globalizacja do kebaba?

Koronawirus został po raz pierwszy zidentyfikowany w chińskim Wuhan w grudniu 2019 roku. W Europie pierwsze trzy przypadki zarejestrowano 24 stycznia 2020 roku we Francji. Do Polski wirus dotarł na początku marca. Czy mogliśmy uniknąć rozlania się koronawirusa z Chin na cały świat? Nie. Na pewno za to mogliśmy się lepiej przygotować na jego nadejście.

Moglibyśmy, gdyby chińscy komuniści nie próbowali go ukryć. A zrobili to, bo wierzyli, że sami sobie z nim poradzą. Nie poradzili. I tak covid stał to jeden z przykładów na ciemną stronę globalizacji. W średniowieczu, kiedy globalizacji nie było, dżuma wędrowała do nas z Chin 15 lat, ale wtedy statystyczny mieszkaniec jakiejś wioski nad Wisłą w swoim życiu spotykał ledwie kilkaset osób.

Pierwszą zmianą zwiastującą nadejście globalizacji w wymiarze cywilizacyjnym była globalizacja informacji. W Paryżu informacje o klęsce Napoleona pod Waterloo dotarły cztery dni po bitwie. A dostarczył je kurier. 100 lat później Amerykanie o wybuchu I wojny światowej dowiedzieli się następnego dnia. Bo wtedy był już telegraf transatlantycki. Jak jest dzisiaj, wiemy wszyscy, bo informacja jest globalna.

To jednak spędza sen z powiek dyktaturom, takim jak Rosja czy Chiny. Społeczeństwa demokratyczne bardziej zajmują inne, przede wszystkim ekonomiczne i geopolityczne blaski i cienie globalizacji. I o tym traktuje książka Dani Rorika „Paradoks globalizacji”.

Dla kogo zatem jest korzystna ta pierwsza globalizacja? Teraz na pewno dla Chin, a generalnie to zależy od „punktu siedzenia”. W przypadku Państwa Środka globalizacja umożliwiła pogrobowcom Mao stanie się numerem jeden światowej gospodarki, choć na szczęście na razie tylko tym. — Stany Zjednoczone są jedynym militarnym supermocarstwem świata: wydają na siły zbrojne więcej niż dziesięć kolejnych krajów łącznie. Chiny natomiast stały się jedynym na świecie supermocarstwem w przetwórstwie przemysłowym (manufacturing). Produkcja Chin przewyższa produkcję dziewięciu następnych krajów na liście razem wziętych — podkreśla Richard Baldwin w tekście „Chiny – jedyne supermocarstwo przemysłowe: zarys drogi na szczyt” zamieszczonym na obserwatorfinansowy.pl.

Jednak dzisiaj myślenie o Chinach jako wytwórcy „chińszczyzny” to największy błąd, jaki możemy popełnić. Bo problem są dzisiaj chińskie produkty oparte o nowoczesne technologie. To choćby elektryczne samochody czy produkcja zielonej energii. Na dniach niemiecka firma Luxcara specjalizująca się w budowie farm wiatrowych poinformowała, że swoją najnowszą farmę wiatrową zbuduje z największych turbin wiatrowych na świecie.

Jak podaje chip.pl, przy pełnej mocy farma mogłaby zaspokajać zapotrzebowanie na energię elektryczną 400 tys. gospodarstw domowych w Niemczech. To prawie jak nasze województwo. Energia będzie niemiecka, ale turbiny chińskie. A to będzie oznaczało udostępnienie Chinom dostępu do krytycznej infrastruktury energetycznej. Jakby TikTok nie wystarczył.

Dani Rodrik zauważa, że na globalizacji w naszym kręgu cywilizacyjnym cierpią głównie niewykwalifikowani robotnicy, ale generalnie jedni zyskują, a inni tracą. Wszyscy się cieszą, kiedy dzięki importowi czegoś jest taniej, ale punkt widzenia się zmienia, kiedy to dotyka naszej branży, bo mniej sprzedajemy, więc mniej zarabiamy albo w ogóle tracimy robotę. Więc trudno w sumie powiedzieć, „czy kraj jako całość ma się lepiej, gdy niektórzy zyskują, inni zaś tracą”, jak konkluduje Rodrik.

To trochę tak jak z importem zboża z Ukrainy. Rolnicy „zbożowi” na tym tracili, ale kiedy sytuacja zaostrzała się coraz bardziej, zaprotestowali z kolei „mleczarze”, bo akurat Polska więcej do Ukrainy produktów mlecznych eksportuje, niż importuje. Sumując – globalnie polskie rolnictwo na tym traciło. Ale kiedy pojawił się pomysł „gospodarczego” zamknięcia granicy, ktoś przytomnie zauważył, że kiedy w ramach retorsji Ukraina zrobi to samo, to Polska może stracić na tym jakieś 20 mld zł.

Bo Polska dużo więcej sprzedaje w Ukrainie swoich towarów niż Ukraina u nas. W 2023 roku bilans handlu z Ukrainą był dla Polski, tak jak w poprzednich latach, dodatni. Przy czym w 2023 r. sięgnął rekordowego poziomu 31,4 mld zł.

To oczywiście ma tylko pośredni związek z globalizacją, ale warto pamiętać o tym, że ukraińskie rolnictwo jest w dużej części w rękach firm z USA czy Niemiec, a to już jest element globalizacji. Podobnie zresztą jak to, że cała ta sytuacja jest następstwem globalnej wojny, jaką Rosja przy wsparciu Chin prowadzi z naszą cywilizacją. Kreml toczy konwencjonalną wojnę z Ukrainą i hybrydową z krajami NATO. To konflikt o globalnych konsekwencjach.

Najpierw niemiecki filozof Ludwig Feuerbach w 1850 roku napisał: „Człowiek jest tym, co je”. Ponad 150 lat później jeden ze speców od marketingu zamienił to zdanie na „Jesteś tym, co kupujesz”. Rodrik w stosunku do państw twierdzi, że każde z nich jest tym, co produkuje. — To nieunikniony los państw — podkreśla.

— Globalizacja jest rozszerzeniem kapitalizmu na cały świat. Kapitalizm tak silnie się z nią splótł, że niemożliwe jest dyskutowania o przyszłości kapitalizmu bez omawiania przyszłości globalizacji — podkreśla Rodrik. I dodaje: — Korzyści z globalizacji odniosą ci, którzy inwestują w krajowe zdolności społeczne. Inwestycje te z kolei wymagają pewnego wsparcia dla firm krajowych (…). Jeśli reszta świata nie stworzy dla twoich robotników wysokowydajnych miejsc pracy, nie masz wyboru i musisz stworzyć je sam.

Powiązanie między sobą rynków krajowych i powstanie gigantycznych korporacji raz na zawsze zmieniły nasz świat.

— Powiązania ponadnarodowe podkopały tradycyjny model rządzenia oparty na państwach narodowych — przekonuje Rodrik. Ale nie mniej ważne są zmiany kulturowe z tym związane. Takim przejawem w skali mikro jest teraz w Polsce i w naszym regionie zastępowanie schabowego i mielonego przez kebaba i sushi, co mieszkańcy Olsztyna czy Ełku mogą zaobserwować gołym okiem. I nie ma w tym nic dziwnego, skoro najpopularniejszym autem w Polsce jest Toyota Corolla.

Zanik schabowego to element globalizacji ekonomicznej, ale też globalizacji kulturowej. — Ekonomista i filozof Amartya Senn argumentował, że błędem jest postrzegać samych siebie jako związaną jedną, niezmienną tożsamością – etniczną, religijną czy narodową, z którą się urodziliśmy. Każdy z nas ma wiele tożsamości, zależnych od zawodu, płci, wykształcenia, klasy społecznej, przekonań politycznych, hobby, zainteresowań, wspieranych drużyn sportowych i tak dalej, a wiele z nich „przekracza granice państw, pozwalając nam tworzyć ponadnarodowe powiązania”. Jeżeli oglądacie się w Olsztynie czy Elblągu (a nie powinniście) za ubranymi na czarno i mocno pomalowanymi nastolatkami, to to jest przykład potwierdzający powyższe.

A jak ma się do globalizacji Unia Europejska? To oczywiście specyficzny, ale jednak jeden z elementów globalizacji. Teraz Unia stanęła jakby w miejscu. Bo jedni chcą ją pchnąć w kierunku dalszej integracji, inni chcą z tej drogi zawrócić. Więc mamy, już w innym wymiarze, „Europę dwóch prędkości”. W skali globalnej Unia ma dwa różne od siebie problemy.

Zachód i Południe zmaga się z nielegalną migracją, dla pozostałej części Unii problemem jest wojna. To, co jest w tym wspólnego, a czego nadal nie przyjmują do wiadomości nadal w Berlinie czy Rzymie, to Rosja. Bo to Rosja różnymi działaniami w Afryce spowodowała zalew Europy przez migrantów.

Ale wracajmy do książki. Zdaniem Rodrika „Unia Europejska, która na drodze do międzynarodowego rządu dotarła dalej niż jakakolwiek inna zbiorowość państw narodowych”.

— Europa zatrzymała się w połowie drogi. Pod względem gospodarczym jest zintegrowana silniej niż jakikolwiek inny świata, jednakże pod względem struktury rządu pozostaje nieukończona — pisze autor „Paradoksów globalizacji”.

Dani Rodrik w swojej książce cytuje Abrahama Lincolna, który powiedział: „Nie znam się dobrze na cłach, wiem jednak tyle, że gdy kupujemy towary wytworzone za granicą, my dostajemy towary, obcokrajowiec zaś pieniądze. Gdy kupujemy towary wytworzone w kraju, dostajemy zarówno towary, jak i pieniądze”.

— Trudno się nie zgodzić, ale jeżeli zgodzą się wszyscy, to każdy będzie kupował tylko swoje? — pyta retorycznie autor „Paradoksów globalizacji”.

Igor Hrywna

Dani Rodrik to turecki ekonomista, wykładowca na Uniwersytecie Harvarda. Książkę wydało Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2024