Czy masz najpopularniejsze nazwisko?

Chociaż typowy Kowalski zagościł w mowie potocznej na dobre. To w rankingu nazwisk od początku króluje Nowak. Tak nazywa się 102 503 kobiet i 100 617 mężczyzn. Kowalski natomiast zajmuje miejsce drugie, to nazwisko nosi 69 240 kobiet i 68 061 mężczyzn. Trzecie miejsce należy do Wiśniewskich (55 329 kobiet i 54 170 mężczyzn). Kolejne pozycje wyglądają następująco: czwarte miejsce Wójcik – posiadaczami tego nazwiska jest 49 892 Polek i 48 786 Polaków, piąte Kowalczyk – to nazwisko ma 49 198 kobiet i 47 992 mężczyzn, szóste Kamińscy– tak nazywa się 47 703 kobiet i 46 735 mężczyzn, siódme Lewandowscy (47 224 Polek i 45 363 Polaków). Trzy ostanie pozycje należą do Zielińskich – 45 555 kobiet i 44 713 mężczyzn, Szymańskich – 44 529 kobiet i 43 499 mężczyzn. Na ostatnim miejscu znalazł się Woźniak, posiadaczami tego nazwiska jest w naszym kraju 43 487 mężczyzn. Natomiast w przypadku kobiet więcej jest kobiet o nazwisku Dąbrowska – tak nazywają się w Polsce 44 204 panie. Tuż za nimi w zestawieniu znalazły się kobiety o nazwisku Woźniak.

Nazwiska polskie wywodzą się od imion czy zawodu. Odnoszą się także do cech fizycznych lub charakteru, a także nawiązują do nazw pospolitych: zwierząt, roślin lub przedmiotów. Niektóre z nazwisk związane są z miejscem urodzenia lub pochodzenia, mogą pochodzić także od nazw etnicznych.

O znaczenie najpopularniejszych nazwisk w naszym kraju, pytamy profesor Izę Matusiak-Kempę, językoznawczynię z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

— Nazwisko Nowak wskazywało na osobę nową w jakimś miejscu. Do dziś np. o nowych uczniach w szkole mówimy nowy lub ten nowy. Nazwisko wiele mówi o naszych sposobach kategoryzacji ludzi. Lubimy ich postrzegać w kategoriach swoi - obcy. Nowak był obcym, który wszedł do wspólnoty, ale zanim przestał być obcy, nazwa zakrzepła, utrwaliła się, wszyscy jej zaczęli używać w odniesieniu do danego człowieka i nawet, gdy stał się już swój, to nazwa została — wyjaśnia Iza Matusiak-Kempa.

I dodaje: — Nazwisko Kowalski mogło oznaczać kogoś, kto pochodził z miejscowości Kowale albo był kowalem. Nazwiska na -ski z pierwszej dziesiątki to nazwiska odmiejscowe. Trudno dziś stwierdzić, czy pierwotnie oznaczały posiadaczy miejscowości takich jak Lewandowo, Szymanowo, Szymany, Wiśniewo. Aby to stwierdzić, należałoby przyjrzeć się losom rodziny, przewertować księgi metrykalne. Nazwiska Kowalczyk, Woźniak są nazwiskami od nazw zawodów czy funkcji częstych w dawnej Polsce kowal, woźny, wójt. Zakończenia w nazwiskach Wójcik, Woźniak, Kowalczyk mogą wskazywać na to, że są to nazwiska odojcowskie, czyli nadane były odpowiednio synom wójta, kowala, woźnego.

Polskie nazwiska zaczęły się kształtować od średniowiecza, a sam ich proces tworzenia trwał bardzo długo.

— Proces kształtowania się nazwisk był bardzo długi i przebiegał różnie w zależności od warstwy społecznej. Najwcześniej ustabilizował się sposób nazywania szlachty. W drugiej połowie XVI wieku widzimy stabilizację form określeń szlacheckich i przechodzenie nazwisk z ojca na syna. W tej grupie dominują nazwiska odmiejscowe, tworzone po to, by poinformować, że ktoś był posiadaczem jakiejś miejscowości. I to są te dzisiejsze nazwiska zakończone na -ski, -cki. Później ten typ nazwisk zaczęto tworzyć, w odniesieniu do osób pochodzących z danej miejscowości, a więc nie każde nazwisko na -ski musi oznaczać szlacheckie pochodzenie. W warstwie mieszczańskiej nazwiska kształtowały się do początków XVIII wieku, a najdłużej bez nazwisk obywała się warstwa chłopska i Żydzi. Dopiero władze zaborcze wraz z wprowadzaniem zmian administracyjnych zaczęły wymagać nazwisk. Przymus posiadania nazwisk spowodował, że ich wybór i forma były wypadkową dobrej lub złej woli kancelisty, jego kompetencji językowych, a także zamożności petenta — wyjaśnia Iza Matusiak-Kempa.

Siedem z dziesięciu najpopularniejszych nazwisk kończy się na -ski/-ska. Wśród 300 najczęstszych nazwisk Polaków 133 są zakończone –ski lub -cki — wyjaśnia językoznawczyni.

— Formant -ski wyspecjalizował się w tworzeniu nazwisk i był dodawany nie tylko do nazw miejscowych, lecz także do imion, nazw etnicznych i nazw pospolitych. Stąd jego frekwencja. Ale ciekawe dane przynoszą badania frekwencyjne Katarzyny (językoznawczyni i kulturoznawczyni - red.). Skowronek, która policzyła, że najczęstsze nazwiska Polaków stanowią zaledwie 0,74% wszystkich używanych nazwisk w Polsce, ale nosi je aż połowa Polaków. Nazwiska najrzadsze tworzą nasz oficjalny słownik nazwisk w 51%, ale nosi je tylko 0,73% Polaków — podsumowuje.