Holendrzy założyli Pasłęk

Pasłęk (niem. Pruski Holland) to jedno z najstarszych miast w warmińsko-mazurskim, bo prawa miejskie uzyskał w 1297 roku. Jednak po raz pierwszy w dokumentach nazwa ziemia pasłęcka (terra Passalucensis) pojawia się w 1231 roku ( 20 lat później czeski król Ottokar II w czasie wyprawy przeciwko Prusom założył Królewiec)

Skąd Pasłęk i Pruski Holland (Tak Pasłęk nazywał się oficjalnie od 1701 do 1945 roku)? Polska nazwa pochodzi od pruskiej nazwy osady Paslok. Niemiecka od Holendrów, którzy założyli miasto.

Potem w okolicach Pasłęka osiedliło się ich jeszcze więcej. O ile jednak ci pierwsi, to była "emigracja zarobkowa", to ci drudzy uciekali do Prus prze prześladowaniami. Byli to mennonici którzy przybyli tutaj z Niderlandów oraz Fryzji.

Kim byli (i są) mennonici? To jeden z wielu odłamów protestantyzmu, którego ojcem duchowym był Menno Simons. Ich wiara jest oparta na przekonaniu, że zbawienie nie jest zależne od człowieka, ale jest możliwa tylko dzięki łasce Boga. Zbawienia nie można osiągnąć poprzez dobre uczynki lub obrzędy religijne, ale tylko dzięki wierze. Mennonitom nie wolno sprawować wysokich urzędów, przysięgać i co najważniejsze obowiązuje ich zakaz używania broni a więc i służenia w wojsku.

Między innymi to ostatnie stało się przyczyną tego, że część z nich w końcu XIX wieku opuściła Prusy i powędrowała do Rosji.Stało się tak, bo w Prusach coraz trudniej było im uniknąć służby wojskowej, a Katarzyna II zapewniła im ten przywilej. Wśród kilku tysięcy mennonitów, którzy wtedy opuścili Żuławy byli także przodkowie ze strony jej matki znanej polskiej piosenkarki Anny German (1936-1982).
W 1945 roku część mennonitów uciekła z Żuław przed Armią Czerwona. Resztę wysiedlono do Niemiec. Po mennonitach na terenie warmińsko-mazurskiego pozostało kilka cmentarzy i świątyń. I podcieniowe domy, na przykład w nieodległych od Pasłęka Jelonkach. Można je tez zobaczyć w skansenie w Olsztynku.
Od połowy września można tam też zwiedzać jedyny w warmińsko-mazurskim w całości drewniany i z zachowanym mechanizmem wiatrak typu holenderskiego. Wiatrak powstał w XIX wieku w Dobrocinie (gmina Małdyty).

1. Pasłęk: zabytkowy cmentarz żydowski

— Postanawiamy żeby żaden Żyd, żaden czarnoksiężnik, żaden czarodziej..., który się sprzysiągł z diabłem łamaniem i handlowaniem wiary, nie mógł istnieć w naszym kraju i być tolerowanym — ogłosił na początku XIV wieku krzyżacki Wielki Mistrz Zygfryd von Feuchtwangen.

Na terenie Zakonu, a potem Prus Książęcych i wreszcie Królestwa Prus zakaz osiedlania się Żydów obowiązywał aż do początku XIX wieku, choć Żydzi mogli dostać indywidualne zgody od króla na osiedlenie. Zresztą ten zakaz dotykał nie tylko ich. W ustanowionym w 1567 roku prawie takim zakazem objęto także Cyganów. Zniesiono je dopiero w 1812 roku.

Cmentarz żydowski w Pasłęku powstał w 1817 roku i należy do najlepiej zachowanych w województwie warmińsko - mazurskim. Jest wpisany do rejestru zabytków. Został zdewastowany przez hitlerowców. W 2004 r. cmentarz zdewastowali neonaziści. Wymalowali na nagrobkach swastyki i nazistowskie hasła.

Do dzisiaj zachowały się ślady po kilkudziesięciu grobach i kilkanaście ocalałych macew. Na większości z nich da się jeszcze odczytać nazwiska zmarłych i daty. Z reguły są one napisane po obu stronach macew. Z jednej po hebrajsku, z drugiej po niemiecku. Daty zapisane są według kalendarza hebrajskiego oraz gregoriańskiego. Ocalałe macewy pochodzą z drugiej połowy XIX wieku. Najstarsza z 1860 roku.

Na szczytach kilku macew zachowały się symbole charakterystyczne dla nagrobków żydowskich, np. dłonie w geście błogosławieństwa, symbolizujące śmierć złamane drzewo czy Gwiazdę Dawida.

2. Zamek Krzyżacki w Pasłęku powstał w XIV wieku. Potem wielokrotnie niszczony. Ostatni raz w 1945 roku. Wtedy Rosjanie zniszczyli Pasłęk w 80%. Odbudowany w latach 50/60. XX wieku. Obecnie jest siedzibą władz Pasłęka i instytucji kultury.

3. Kościół św. Bartłomieja wzniesiony w pierwszej połowie XIV wieku. Wielokrotnie przebudowywany. W środku między innymi ołtarz główny z 1687 roku i ambona z włoskimi polichromiami z 1690 roku, organy z początku XVIII wieku oraz XVI-wieczny kamień na wodę święconą i okucia drzwiowe z XV wieku.

4. Kościół św. Józefa, neogotycki, obecnie cerkiew greckokatolicka z ikonostasem z 1995 roku.
Ukraińscy grekokatolicy w Pasłęku i okolicznych wsiach pojawili się w 1947 roku. Przesiedlono ich tutaj w ramach przymusowej Akcji "Wisła". Jej celem była asymilacja Ukraińców. Zakazano nawet używania nazwy "Ukrainiec" na rzecz "wysiedleniec z Akcji "Wisła". Na teren dawnego powiatu pasłęckiego w ramach Akcji "Wisła" zesłano w 1947 roku ponad 6 tysięcy Ukraińców.
Msze greckokatolickie w kościele św. Józefa zaczęto odprawiać w 1959 roku, ale historia dzisiejszej cerkwi zaczęła się 100 lat wcześniej. W protestanckim podówczas Pasłęku przybywało katolików. W 1855 katolicy zbudowali sobie kościół pw. św. Józefa, który rozbudowano w latach 1909 - 1910.

5. Kościół św. Jerzego-cerkiew św. Onufrego z XVI wieku to ewangelicko-augsburski kościół filialny i prawosławna cerkiew parafialna.

6. Ratusz miejski wybudowany w 1380 roku. Wielokrotnie przebudowywany. W 1945 r. został zniszczony, odbudowany w 1961 r.

Igor Hrywna