Rodziny zastępcze to szansa dla dzieci na normalne życie

— Czy rodziny zastępcze są potrzebne?
— Kochająca się rodzina to skarb, który dostajemy tak po prostu, za darmo, z chwilą narodzin. Niektórzy rodzice biologiczni nie wiedzą, czym jest prawdziwa rodzina, bo sami również jej nie mieli. Część z nich boryka się z chorobami lub nałogiem. Efekt jest taki sam – rodzice nie są w stanie opiekować się domem, więc dzieci tracą to, co w życiu najcenniejsze – miłość i bliskość. Niestety nie wszystkie dzieci mogą wzrastać w środowisku otoczonym rodzicielską miłością oraz szacunkiem. Kiedy człowiek jest zbyt mały, by sam siebie chronił, potrzebni są inni dorośli, którzy nie tylko pomagają się rozwijać, dbają o edukację, zdrowie, ale chronią również godność. Dlatego bardzo potrzebne są rodziny zastępcze, które podzielą się z nimi swoją miłością, zapewnią poczucie bezpieczeństwa. Sytuacja każdego dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej jest inna. Rodzina zastępcza to taka rodzina, która zapewnia opiekę i wychowanie dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodziców naturalnych. Tworzenie rodzin zastępczych daje dzieciom bezpieczeństwo, stabilizację i ciepło. Dzieciom potrzebny jest dom, w którym poczują się bezpiecznie i będą mogły ponownie zaufać dorosłym. Dom, w którym opiekunowie otoczą ich miłością i spokojem, czego dzieci nie doznały w swoich rodzinach biologicznych.

— Każde dziecko zasługuje na życie w rodzinie…
— Zacytuję słowa Korczaka: „Ma dziecko przyszłość, ale i ma przeszłość: pamiętne zdarzenia, wspomnienia, wiele godzin najistotniejszych samotnych rozważań. Nie inaczej niż my, pamięta i zapomina, ceni i lekceważy, logicznie rozumuje – i błądzi, gdy nie wie. Rozważnie ufa i wątpi”. Uważam, że każde dziecko zasługuje na życie w kochającej rodzinie, gdzie czuje się bezpiecznie. Każde dziecko zasługuje na miłość, akceptację i godne miejsce do życia. Najważniejsze jest to, że każde dziecko ma prawo do rodziny.

— Kiedy dziecko trafia do rodziny zastępczej?
— Piecza zastępcza jest tymczasową formą wspierania rozwoju dziecka, w przypadku niemożności zapewnienia dziecku opieki i wychowania przez rodziców biologicznych. Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu, kiedy zostały wyczerpane wszelkie możliwości pomocy i wsparcia rodziny biologicznej, a mimo to ich sytuacja, problemy, trudności nie minęły. Rzadko się zdarza, aby dziecko trafiało do pieczy zastępczej z uwagi na złe warunki mieszkaniowe, musiałyby one naprawdę zagrażać bezpieczeństwu dziecka. Najczęściej przyczyną są uzależnienia od alkoholu, substancji psychoaktywnych, znaczne zaniedbania oraz bezradność opiekuńczo-wychowawcza, ale też ciężka choroba uniemożliwiające sprawowanie opieki nad dzieckiem. Zagrożenie zdrowia, rozwoju oraz życia dziecka zawsze jest głównym powodem do umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej.

— Jak długo dziecko może przebywać w rodzinie zastępczej?
— Jeśli sytuacja rodzica biologicznego nie pozwala na to, aby dziecko powróciło pod jego opiekę, bądź nie ma możliwości, aby dziecko zostało przysposobione, wówczas może ono zostać objęte pieczą zastępczą na okres nie dłuższy niż do osiągnięcia pełnoletności. Wychowankowie, którzy osiągnęli pełnoletność, przebywając w pieczy zastępczej, mogą pozostać w rodzinnej pieczy zastępczej, za zgodą opiekunów zastępczych, nie dłużej niż do ukończenia 25. roku życia, jeżeli uczą się w: szkole, zakładzie kształcenia nauczycieli, studiują bądź odbywają kursy, a także jeśli uczą się u pracodawcy w celu przygotowania zawodowego. Jeśli dziecko legitymuje się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowany stopniu niepełnosprawności, także może pozostać w rodzinnej formie pieczy zastępczej do ukończenia 25. roku życia.
[imghttps://m.wm.pl/2020/12/orig/children-4882350-1920-665444.jpg[/img]

— Co powinni zrobić ci, którzy myślą, by pomagać dzieciom, chcą zostać rodziną zastępczą?
— Kandydaci na rodziny zastępcze muszą spełnić określone warunki, a także ukończyć specjalne szkolenie. Zapraszam do Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, gdzie można uzyskać szczegółowe informacje o procedurze utworzenia rodziny zastępczej. Nadmienić należy, że PCPR jest instytucją, która również wspiera rodziny zastępcze i pomaga w rozwiązywaniu trudności, z którymi borykają się rodziny zastępcze w trakcie pełnienia tej trudnej funkcji rodzicielstwa zastępczego.
Każdy, kto czuje, że chciałby zapewnić chociaż jednemu dziecku bezpieczne i szczęśliwe dzieciństwo, ma w sobie niespożyte pokłady miłości i ciepła, a dodatkowo ich sytuacja rodzinna, bytowa czy zawodowa pozwala na to, aby zaopiekować się innym dzieckiem, powinien skontaktować się z nami.

— Jakich trudności można się spodziewać, decydując się na opiekę zastępczą?
— Decydując się na utworzenie rodziny zastępczej, należy mieć na uwadze to, że dzieci często potrzebują dużo więcej empatii, opieki, uwagi i cierpliwości niż ich rówieśnicy. Wiele dzieci zastępczych nie jest odpowiednio wspieranych w swoich biologicznych rodzinach. Często nikt nie dba o ich rozwój fizyczny i umysłowy, przez co mogą rozwijać się z opóźnieniem. Zdarza się, że dzieci, które trafiają do rodzinnej pieczy zastępczej, dotknięte są FAS lub innymi zaburzeniami. Wówczas należy regularnie chodzić na wizyty terapeutyczne na przykład do lekarzy specjalistów, na zajęcia z logopedą, spotkania z psychologiem lub psychiatrą. Wielokrotnie w rodzinach zastępczych umieszczane są dzieci z rodzin patologicznych, które doświadczały wielu złych przeżyć. Zostając rodzicem zastępczym, musisz zdawać sobie sprawę z ich doświadczeń, lęków, traum lub agresji. Zdarza się, że nieletni przenoszą na rodziców zastępczych uczucia, doświadczenia, urazy, których doznali od swoich biologicznych rodziców.
Najtrudniejszą częścią reakcji rodzica zastępczego na złe zachowanie dziecka jest to, aby nie odbierał tego osobiście jako atak na swoją osobę. Dziecko, które zostaje umieszczone w nowym środowisku, często przelewa swoją złość na rodziców zastępczych.
Trudności mogą również wynikać z kontaktów z rodziną biologiczną dziecka, która może mieć z nim kontakt i niejednokrotnie nastawia i buntuje dziecko przeciw rodzicom zastępczym lub składa obietnice bez pokrycia, z czego wynika później rozczarowanie dziecka.
Jeżeli rodzina decyduje się na przyjęcie dziecka, powinna mieć świadomość przyjęcia go ze wszystkimi występującymi deficytami, tak zdrowotnymi, jak i wychowawczymi.
Jednak mimo trudnych sytuacji należy pamiętać, że bycie rodziną zastępczą to piękny dar dla dzieci, które potrzebują ciepła, opieki i miłości. Obserwowanie, jak dziecko wzrasta, jak się rozwija, jak czerpie wzorce pozytywnych zachowań, jak pokonuje trudności oraz swoje słabości, jest nieocenione. Sukcesem jest, gdy dziecko obdarzy zaufaniem rodziców zastępczych, kiedy przychodzi do nich po poradę lub zwierza się ze swoich kłopotów.

— Czy mają państwo wiedzę o rodzicach biologicznych także po odebraniu im dziecka?
— To zależy od sytuacji, w której znajduje się dziecko. Rodzice biologiczni stanowią zróżnicowaną grupę pod względem kontaktu z odebranymi im dziećmi. Niektórzy z rodziców biologicznych po odebraniu im dziecka mobilizują wszystkie swoje siły i starają się odzyskać dzieci, podejmują terapię, współpracują z Centrum, ośrodkiem pomocy społecznej, asystentem oraz rodziną zastępczą. Natomiast zdarzają się sytuacje, gdzie rodzice biologiczni tracą zapał po upływie kilku miesięcy. Są również tacy rodzice, którzy od momentu odebrania im dziecka nie utrzymują kontaktów ani z dzieckiem, ani z Centrum, nie podejmują żadnych starań, aby dziecko mogło wrócić pod ich opiekę.

— O czym powinni pamiętać rodzice zastępczy w relacjach z rodzicami biologicznymi dzieci?
— Rodzice zastępczy powinni wiedzieć, że relacje mogą być bardzo trudne i będą wpływać nie tylko na dzieci przyjęte do rodziny zastępczej, ale i na codzienne funkcjonowanie całej rodziny. Powinni pamiętać, że rodzice biologiczni w życiu dziecka są ważni, bez względu na to, jacy są. Nie wolno rodzicom zastępczym utrudniać kontaktów dziecka z rodziną biologiczną, jeśli nie zostały one zakazane przez sąd. Zadaniem rodziny zastępczej jest zapewnienie dziecku ochrony, opieki i warunków zaspakajania potrzeb przez pewien okres, który jest potrzebny rodzinie naturalnej do rozwiązania swoich problemów. Zdarzają się sytuacje, że kontakt z rodziną biologiczną dzieci burzy ład i spokój życia rodzinnego, wówczas rodzina zastępcza może wystąpić do instytucji nadzorujących o ustalenie innego niż mieszkanie rodziny zastępczej miejsca, gdzie te kontakty mogłyby się odbywać.

— Jak wzięcie pod opiekę dziecka wpływa na życie rodziny?
— Niewątpliwie taka sytuacja zmienia życie całej rodziny. Początkowo dzieci przyjęte do pieczy zastępczej wymagają poświęcenia dużej ilości czasu, większej uwagi, zainteresowania. Szkolenie, jakie przechodzą kandydaci na rodzinę zastępczą, przygotowuje do odnajdywania się w nowej sytuacji, tak aby dzieci biologiczne rodziców zastępczych nie czuły się odtrącone czy zaniedbane. Znaczenie może mieć również różnica wieku między dziećmi i wiele innych elementów, dlatego każda sytuacja powinna być rozpatrywana indywidualnie. Może się zdarzyć, że zapomni się o czasie dla małżonka czy po prostu na własny odpoczynek, z czego mogą się rodzić konflikty, kryzysy w rodzinie. Relacja małżeńska jest fundamentem siły, pomocy i wsparcia całej rodziny. Istotne jest, aby małżonkowie dbali o relacje między sobą, np. wspólne wyjście na kolację czy do kina, rozmowy. Bardzo ważne jest, aby decyzja o pozostaniu rodziną zastępczą była wspólna.

— Rodziny zastępcze mogą liczyć też na pieniądze. Jakie są to kwoty?
— Każda rodzina zastępcza otrzymuje miesięczne świadczenie na pokrycie kosztów utrzymania przyjętego dziecka w kwocie 1 189,00 zł, a jeśli dziecko posiada orzeczenie o niepełnosprawności, przysługuje także dodatek w kwocie 239,00 zł. Ponadto rodzina zastępcza, która posiada 3-letnie doświadczenie jako rodzina niezawodowa, może zostać przekształcona na rodzinę zastępczą zawodową – wówczas otrzymuje wynagrodzenie, które wzrosło z kwoty (nie niższej niż) 2168,76 zł do kwoty (nie niższej niż) 4100 zł miesięcznie.

— Czasami słychać zarzuty, że rodziny zastępcze wybierają tę drogę życiową z powodu pieniędzy…
— Tak, takie słowa słyszą również rodziny zastępcze. Muszę przyznać, że jest to bardzo krzywdzące dla tych rodzin. Zauważyć należy, że wynagrodzenie otrzymują tylko rodziny zastępcze zawodowe oraz prowadzący rodzinny dom dziecka. Pozostałe rodziny niezawodowe czy spokrewnione otrzymują jedynie świadczenia, które przeznaczone są na utrzymanie dziecka.
To właśnie rodzinom zastępczym należą się podziękowania i szacunek za podjęcie się tej trudnej roli, za zmaganie się z codziennymi trudami, za odważną decyzję, która niejednokrotnie ratuje przyszłość dziecka.
Pragnę zauważyć, że rodziny zastępcze na bieżąco podnoszą swoje kompetencje, uczestniczą w szkoleniach. Dzieci umieszczane w rodzinnej pieczy zastępczej często dźwigają bagaż tak trudnych doświadczeń, jakich nawet dorosły nie powinien doświadczyć.
Bycie rodziną zastępczą jest naprawdę wielkim wyzwaniem. Jest też ogromnym zaszczytem, ale i wielką odpowiedzialnością. Rodziny zastępcze to przede wszystkim osoby, które starają się zaspokajać potrzeby ich podopiecznych, towarzyszyć im, kochać, szanować, wszczepiać wartości i przygotowywać do samodzielnego życia. Nie zapominajmy, że rodzice zastępczy towarzyszą dzieciom 24 godziny na dobę w każdej sytuacji.
Nie pozwólmy, aby stereotypy, zawiść czy jednostkowe sytuacje kształtowały wizerunek rodzin zastępczych, których praca jest szczerze nieoceniona.

— Cały czas brakuje chętnych, aby pełnić funkcję rodzin zastępczych. Co PCPR robi, by dzieci nie trafiały do domów dziecka, tylko żeby powstawały rodziny zastępcze?
— Zgadzam się z tym, że brakuje rodzin zastępczych. W tym roku pozyskaliśmy środki finansowe na promocję rodzicielstwa zastępczego poprzez wzięcie udziału w konkursie na kampanię społeczną promującą rodzicielstwo zastępcze organizowane przez Fundację EY Polska. W ramach tego projektu chcemy zorganizować dni otwarte, gdzie będzie można uzyskać informacje dotyczące pieczy zastępczej. Ponadto w swoich działaniach dążymy do tego, aby stale poprawiać odbiór rodzicielstwa zastępczego przez lokalne społeczeństwo. Rozpowszechniamy ulotki informacyjne, będzie można zaobserwować plakaty promujące rodzinną pieczę zastępczą w różnych miejscach w naszym powiecie. Organizujemy wydarzenia, podczas których można nie tylko uzyskać informację na temat rodzicielstwa zastępczego, ale także można spotkać nasze rodziny zastępcze.

— Ile w powiecie szczycieńskim jest rodzin zastępczych, w tym spokrewnionych z dzieckiem i niespokrewnionych? Czy są natomiast rodziny zastępcze zawodowe?
— W 2022 roku na terenie powiatu szczycieńskiego funkcjonowało: 49 rodzin spokrewnionych (dziadkowie, rodzeństwo); 28 rodziny niezawodowe (w tym 24 rodziny były spokrewnione z dziećmi – ciocie, wujkowie, kuzynostwa itp., a jedynie 4 rodziny nie miały żadnego pokrewieństwa); 10 rodzin zawodowych; 1 rodzina zawodowa specjalistyczna; 2 rodzinne domy dziecka.

Zgodnie z ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej pełnienie funkcji rodziny zastępczej może być powierzone osobom, które m.in. dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej, nie są i nie były pozbawione władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona lub zawieszona, wypełniają obowiązek alimentacyjny, nie są ograniczone do czynności prawnych, są zdolne do sprawowania opieki pod względem zdrowotnym oraz są w stanie zapewnić odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające zaspakajanie indywidualnych potrzeb dziecka.