Cmentarz Wojenny w Swaderkach po remoncie. To zasługa Towarzystwa Przyjaciół Olsztynka i Sekcji Eksploracyjnej "Tannenberg"

Towarzystwo Przyjaciół Olsztynka powstało w 1995 roku. Jego członkami są ludzie zaangażowani w działalność społeczną i samorządową na terenie Olsztynka i jego okolic.

— Stowarzyszenie działa na rzecz promocji i rozwoju Ziemi Olsztyneckiej, popularyzuje historię i tradycję regionu, propaguje działania, które mają na celu rozwój wartości historycznych i kulturowych i wspiera organizacje pozarządowe — wyjaśnia kierownik sekcji, Adam Nawacki.

Sekcja Eksploracyjna "Tannenberg" została zawiązana w 2020 roku.

Miłośnicy regionu interesują się wszystkim co związane z jego historią, w tym również stanem cmentarzy wojennych i cywilnych. Zwłaszcza te, z okresu I Wojny Światowej, ponieważ to one stanowią świadectwo burzliwej historii państwa polskiego.

— Wybór cmentarza w Swaderkach jest czysto przypadkowy, aczkolwiek jego stan techniczny niejako wpłynął na nasz wybór. Podobnych cmentarzy w powiecie olsztyńskim są dziesiątki, których stan jest często katastrofalny i które czekają na renowację — mówi Nawacki.

Prace na tym cmentarzu rozpoczęły się w 2020 roku. Na początku problemem było uzyskanie stosownych pozwoleń z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Olsztynie, ponieważ cmentarz wpisany jest do rejestrów zabytków.

Teren, na którym zlokalizowany jest cmentarz należy do Nadleśnictwa Olsztynek i to pracownicy nadleśnictwa zajęli się całą tą procedurą.

— Prace na tej nekropoli rozpoczęły się od usunięcia z jej obszaru zbędnego podszytu i wyschniętych drzew. Były to głównie świerki, które pierwotnie tworzyły szpaler wokół cmentarza. W miejsce tych drzew pracownicy nadleśnictwa posadzili nowe świerki, aby odbudować pierwotny układ drzew — mówi Adam Nawacki.

Po wycięciu i uprzątnięciu roślinności stowarzyszenie przystąpiło do oczyszczania obszaru kwatery grzebalnej.

— Podczas tych czynności udało nam się odnaleźć pod grubą warstwą ściółki i darni kamienne schody, które prowadziły na cmentarz, a w obrębie samego cmentarza osiem zbiorowych mogił. Wszystkie były otoczone kamiennym krawężnikiem, który odkopaliśmy i naprawiliśmy — dodaje.

Jak wspomina Adam Nawacki, najwięcej kłopotów sprawiło ustalenie miejsc pochówku żołnierzy niemieckich i rosyjskich. W tym pomogła im pani Irena Jarzynowska, mieszkanka Swaderek, która dziś ma ponad 90 lat, ale doskonale pamięta cmentarz z lat 50-tych, kiedy na mogiłach stały jeszcze drewniane krzyże - łacińskie po lewej i prawosławne po prawej.

Dzięki pomocy finansowej fundacji Turnitzmühle Heritage Foundation z Guzowego Młyna udało się kupić drewno do odbudowy krzyży oraz połowę siatki potrzebnej do ogrodzenia cmentarza.

Po prawie czterech latach od podjęcia decyzji o rozpoczęciu prac na cmentarzu w Swaderkach, stowarzyszenie powoli zbliża się do zakończenia projektu.

Do oficjalnego zakończenia prac pozostało już tylko zamontować drewnianą furtkę wejściową oraz zasadzić na mogiłach i na okalającym cmentarz wale ziemnym rośliny ozdobne – Barwinek i Bluszcz pospolity, ale stowarzyszenie nie spoczywa na laurach i zamierza dalej kontynuować swoją pracę na innych cmentarzach, które wymagają pomocy.

— Już niedługo rozpoczynamy kolejne wyzwanie jakim jest rewitalizacja zabytkowego cmentarza ewangelickiego w Łęgutach, w gminie Gietrzwałd — zapowiada kierownik sekcji.